วัฒนธรรมอย่างไหน ไม่ตั้งใจให้เกิด ?

เมื่อพูดถึงวัฒนธรรมคือสิ่งที่เกิดขึ้นหรือมีอยู่ ไม่ว่าจะโดยตั้งใจ และไม่ตั้งใจให้เกิดขึ้นก็ตามที ในทุกๆ องค์กรมีวัฒนธรรมและรูปแบบการปฏิบัติที่สืบทอดต่อๆ กันมาอย่างแน่นอน การที่องค์กรใดองค์กรหนึ่งจะสร้าง รูปแบบวัฒนธรรมที่อยากจะให้เป็น ซึ่งเราเรียกว่า "culture by design" แต่ สิ่งนี้ไม่ใช่เรื่องใหม่แต่อย่างใด เป็นสิ่งที่ ผู้บริหารรู้มา 2-3 ปีแล้ว แต่ประเด็นที่สำคัญที่อยากจะพูดคุยในวันนี้ ไม่ใช่การที่ว่าจะทำอย่างไร หรือทำไม เราจึงต้องสร้างวัฒนธรรม แต่เราจะมาพูดใน มุมมองที่ว่าวัฒนธรรมที่เราไม่อยากจะให้เกิด หรือ "culture by chance" คืออะไร และเราจะแก้ไขได้อย่างไร
ทุกวันนี้สิ่งที่ผู้บริหารจะต้องมองไม่ใช่ culture by design แต่เป็นสิ่งที่เกิดโดยที่ไม่ตั้งใจอยากจะให้เกิด หรือ culture by chance ทุกๆ คนรู้ว่าวัฒนธรรมในองค์กรเมื่อเกิดขึ้นจะมีสิ่งที่ตั้งใจอยากให้เกิดขึ้นและสิ่งที่ไม่ตั้งใจให้เกิดขึ้น ซึ่งจะมีทั้งสองแบบควบคู่กันไป ประเด็นสำคัญไม่ได้อยู่ที่ว่าจะทำอย่างไรถึงจะสามารถสร้าง culture by design แต่เป็นการที่จะทำอย่างไรจึงจะลดหรือกำจัด culture by chance ออกไปได้
ยกตัวอย่างเช่น วัฒนธรรมของไทยเรื่องของการเคารพผู้อาวุโส ความเกรงใจผู้อาวุโส ต้องเคารพคนที่มีตำแหน่งสูงกว่า ไม่ว่าจะเป็นด้วยเรื่องวัยวุฒิ หรือคุณวุฒิ นี่คือรูปแบบวัฒนธรรม by design ที่เกิดขึ้นของคนไทย แต่สิ่งที่ตามมาก็คือ ด้วยการที่มีความเกรงใจ อ่อนน้อม จนทำให้เกิดการไม่กล้าพูดกันตรงๆ ก็เลยทำให้เกิด by chance คนก็ไม่กล้าพูดกันต่อหน้าต้องพูดกันลับหลัง เวลารู้สึกอย่างไรคิดอย่างไรก็ไม่อยากที่จะพูด และนี่คือสิ่งที่เราไม่อยากจะให้เกิด
ด้วยวัฒนธรรมเหล่านี้ ในภาพรวม by design คนไทยก็จะเป็นคนที่เน้น seniority respect ให้ความเคารพผู้ใหญ่และดูแลผู้ใหญ่ แต่ในขณะเดียวกัน by chance คือคนไม่พูดกันตรงๆ นินทา เนื่องมาจากเราไม่กล้าที่จะพูดตรงๆ
ทำให้เราพูดข้างหลังมากขึ้น
แล้วถ้าเป็นองค์กร วันนี้ผู้บริหารรู้หรือไม่ว่า ณ วันนี้องค์กรมี culture by design และ by chance อยู่ขนาดไหน
ซึ่งจะต้องมาคำนึงถึงข้อต่อไปนี้
ข้อแรก ผู้บริหารรู้หรือไม่ว่าสิ่งที่อยากจะให้เป็นมีอะไรบ้าง และมีคนทำอยู่ขนาดไหน ถ้าหากพฤติกรรมที่คนองค์กรนั้นมีการปฏิบัติกัน 10-20% เราไม่นับว่าสิ่งนั้นคือวัฒนธรรมองค์กร แต่สิ่งที่เรียกว่าวัฒนธรรมองค์กรนั้นคือ คนในองค์กรเกินกว่า 70-80% มีพฤติกรรมอย่างนั้น และแน่นอนว่าไม่มีทางเต็ม 100% อย่างแน่นอน ยกตัวอย่างเช่น แม้ภาพรวมวัฒนธรรมไทยจะเป็นคนนอบน้อมถ่อมตน แต่ก็ไม่ใช่ทุกคนที่เป็นเช่นนั้น เพราะฉะนั้นในองค์กรเองก็เช่นกัน ที่สำคัญผู้บริหารรู้หรือยังว่า by design ในองค์กรควรจะมีอะไรบ้างและมีกี่เปอร์เซ็นต์ที่ทำตรงนั้น
เพราะในจุดนี้ ถ้าผู้บริหารยังไม่เห็นภาพตรงนี้ชัดเจนก็ไม่มีทางเกิด เพราะบางครั้งคนใกล้ตัวทำไม่ได้ หมายความว่าคนส่วนใหญ่ในองค์กรทำ
ข้อที่สอง ทุกวันนี้คนมัวแต่จะมาสนใจสร้าง culture by design แต่ลืมมองไปว่า by chance มีอะไรบ้างซึ่งไม่ได้ใส่ใจ จนในที่สุดก็เพิกเฉยต่อ culture by chance แน่นอนจากประสบการณ์ องค์กรส่วนใหญ่มักจะ สนแต่สิ่งที่ต้องการจนลืมใส่ใจถึงสิ่งอื่นที่เกิดขึ้น หรือมีอยู่
แล้ว วันนี้ผู้บริหารกล้าที่จะรับรู้หรือไม่ว่า มีอะไรที่ by chance เยอะขนาดไหน แล้วเราจะบริหารจัดการมันอย่างไร ยกตัวอย่างเช่น ในระดับประเทศเรายอมรับกันขนาดไหนว่าคนไทยไม่กล้าพูดกันตรงๆ หรือมีการนินทาลับหลัง นี่คือ chance ในระดับประเทศ แล้วระดับองค์กรนั้นเป็นสิ่งที่สำคัญมากๆ เพราะว่าเมื่อเรากำลังทำ culture by design แต่ by chance กำลังทำลาย
แก้ไขอย่างไรบ้าง
ที่ผ่านมาผู้บริหารมักจะให้ความสำคัญกับ culture by design จนหลายครั้งละเลยการมาพิจารณาถึง culture by chance ว่าตอนนี้มีอะไรบ้าง ซึ่งสิ่งนั้นส่งผลเสีย ค่อนข้างมากกับองค์กร นอกจากนี้ต้องกลับมาพิจารณาที่ผู้บริหารด้วยเช่นกันว่า เขากล้าที่จะรับรู้และยอมรับหรือไม่ว่าในองค์กรมี culture by chance เกิดขึ้นแล้ว และต้องหาวิธีการว่าจะจัดการอย่างไรกับสิ่งที่เกิดขึ้นอย่างจริงจัง
หลายครั้งที่เราเองมักจะมองว่า culture by design เราจะทำอย่างไร และเป็นอย่างไร
แต่สิ่งที่เราควรดำเนินการอย่างแรกก่อนเลยคือ เราต้องพิจารณาหาก่อนว่า culture by chance มีอะไรบ้าง และจะหาวิธีการแก้ไขอย่างไรก่อน เพราะว่าหากเราไม่แก้ไขก่อน แต่เร่งสร้างสิ่งที่ตั้งใจให้เกิดขึ้นอย่างเดียว เราจะเสียเวลาเปล่า เพราะ culture by chance ที่เกิดขึ้นนั้นเป็นอุปสรรค เป็นรากปัญหา เพราะฉะนั้นการแก้ไขที่วัฒนธรรมที่ไม่ได้ตั้งใจทำให้เกิดขึ้นก่อน อาจจะสามารถแก้ไขปัญหาได้ทุกอย่าง
หลายๆ องค์กรแค่แก้ไขตรงจุด design by chance ก็สามารถแก้ปัญหาหลายๆ จุดได้เกือบหมด
เพราะส่วนนี้เป็นสิ่งที่ทำให้องค์กรไม่สามารถไปตามกลยุทธ์ที่วางไว้ และไม่สามารถที่จะก้าวหน้าได้ แต่บางครั้งปัญหาใกล้ตัวกลับมองไม่เห็น สุดท้ายลงทุนทำไปเท่าไรก็ไม่เกิดเสียที
วันนี้ องค์กรเรามี culture by chance มากน้อยแค่ไหน ?
หน้า 37

คอลัมน์ hr corner
โดย อริญญา เถลิงศรี กรรมการผู้จัดการ เอพีเอ็ม กรุ๊ป