มาเรียนรู้ภาษาล้านนาไทยกันเถอะ
จำนวนนับ
· 1 = นึ่ง
· 2 = สอง
· 3 = สาม
· 4 = สี่
· 5 = ห้า
· 6 = ฮก
· 7 = เจ๋ด
· 8 = แปด
· 9 = เก้า
· 10 = ซิบ
· 11 = ซิบเอ๋ด
· 20 = ซาว
· 21 = ซาวเอ๋ด
พืช ผัก ผลไม้
· มะละกอ = บะก้วยเต้ด
· กล้วยน้ำว้า = ก้วยอ่อง / ก้วยนิอ่อง
· มะตูม = บะปีน
· ส้มเขียวหวาน = ส้มเกลี้ยง เขียวหวาน
· แตงล้าน = ม่ะแต๋งซั้ง ( ร้านที่ทำให้เครือแตงพันขึ้นไป ทางเหนือเรียกว่า ซั้ง )
· น้อยหน่า = ม่ะหน้อแหน้ / น้อยแหน้
· บวบงู = ม่ะนอยงู
· มะเขือเปราะ = บะเขือผ่อย
· มะเขือยาว = บะเขือขะม้า - - ออกเสียง ม่ะเขือขะม่า / ม่ะเขือหำม้า
· มะระขี้นก = บะห่อย,บะลี้
· แตงกวา = บะแต๋ง
· กล้วย = เชียงใหม่ เรียก ก้วยใต้ ลำปาง เรียก ก้วยลิอ่อง หรือ ก้วย โก๊ย
· พุทรา = หม่ะตัน
· ละมุด = หม่ะมุด
· กระท้อน = บะตื๋น หมะต้อง
· มะปราง = หมากปราง,บะฝาง
· ฝรั่ง = บ่ะก้วย, บ่ะก้วยก๋า, บ่ะหมั้น, บะแก๋ว
· ขนุน = หม่ะหนุน,บ่ะหนุน
· มะพร้าว = หม่ะป๊าว
· ส้มโอ = บะโอ
· ฟักทอง = บะฟักแก้ว / บะน้ำแก้ว / น้ำแก้ว
· ฟักเขียว = บะฟักหม่น
· มะแว้ง = บะแขว้งขม
· มะเขือพวง = บะแขว้ง /บ่ะแขว้งกุลา
· ลูกยอ = หม่ะต๋าเสือ
· มะเขือเทศ = บะเขือส้ม
· กระท้อน = บะตึ๋น
· ตะไคร้ = จ๊ะไค
· คึ่นช่าย = ผักกะพึน,กำพึน (กะปึน)
· ผักตำลึง = ผักแคบ
· ชะพลู = ผักแค ใบปูนา ปูลิง
สัตว์
· จิ้งหรีด = จิ้กุ่ง,จิ้หีด
· ค้างคก = ค้างคาก กบตู่
· ลูกอ๊อด = อีฮวก
· ปลาไหล = ปลาเอี่ยน ปลาเหยี่ยน
· จิ้งเหลน = จั๊กกะเล้อ. จะเลอะ
· จิ้งจก = จั๊กกิ้ม
· ตุ๊กแก = ต๊กโต.ต๊ดโต
เครื่องใช้
· กรรไกร = มีดยับ, มีดแซม
· กระดุม = บะต่อม
· เข็มขัด = สายแอว สายฮั้ง
· ช้อน = จ๊อน
· ทับพี = ป้าก
· ถุงเท้า = ถุงตี๋น
· ผ้าเช็ดตัว = ผ้าตุ้ม
· ผ้าห่ม = ผ้าต้วบ
· ยาสูบ = ขี้โย
· รองเท้า = เกือก, เกิบ
· รองเท้าฟองน้ำ = แค็บ, เกือกแตะ
คำกริยา
· กำปั้น หมัด = ลูกกุย
· โกรธ = โขด
· กลับ = ปิ๊ก (เช่น "เฮาปิ๊กบ้านละหนา")
· กางร่ม = ก๋างจ้อง
· โกหก = วอก, ขี้จุ
· กิน = กิ๋น
· ก่าย = ป้าด, อิง
· ขโมย = ขี้ลัก
· ขี่หลังคน(เกาะ) = เก๊าะ
· ขี้เหนียว = ขี้จิ๊
· คิด = กึ๊ด
· เครียด = เกี้ยด
· จริง = แต๊(เช่น "แต๊ก๊ะ" = "จริงหรอ")
· เจ็บ = เจ๊บ
· ใช้ = ใจ๊
· ดู = ผ่อ
· เด็ก = ละอ่อน
· ตกบันได = ตกคันได
· เที่ยว = แอ่ว
· ทำ = ยะ(เช่น "ยะหยัง" = "ทำอะไร")
· นั่งพับเพียบ = นั่งป้อหละแหม้
· นั่งขัดสมาธิ = นั่งขดตะหวาย
· นั่งยอง ๆ = นั่งข่องเหยาะ, หย่องเหยาะ
· นั่งไขว่ห้างเอาเท้าข้างหนึ่งพาดบนเข่า = นั่งปกขาก่ายง้อน
· นั่งวางเฉย นั่งหัวโด่ = นั่งคกงก(ก๊กงก)
· นั่งลงไปเต็มที่ตามสบาย(โดยไม่กลัวเปื้อน) = นั่งเป้อหละเหม้อ, นั่งเหม้อ
· พูด = อู้
· รัก = ฮัก
· รู้ = ฮู้
· ลื่นล้ม = ผะเลิด
· วิ่ง = ล่น
· สวมรองเท้า = ซุบแข็บ, สุบเกิบ
· สะดุด = ข้อง
· สวยจังเลยนะ = งามแต้งามว่า, งามจั๊ดนัก
· สบายอกสบายใจ = ซว่างอกซว่างใจ๋
· เหรอ = ก๊ะ, ก๋า
· ห่วง = ห่วง (คำเมืองแท้ๆคือ อ่วง ว้อง หรือ ข๋าง)
· เหนื่อย = อิด, หม้อย
· ให้ = หื้อ
· อยาก = ไข้อยาก
· อยากอ้วก อยากอาเจียน = ไข้ฮาก
· อร่อย = ลำ
· อร่อยมาก = จ๊าดลำ
· อย่าพูดมาก = จะไปปากนัก
· อย่าพูดเสียงดัง = จะไปอู้ดัง
· คิดไม่ออก = กึ๊ดบะออก
คำวิเศษณ์ และอื่นๆ
· ก็ = ก่
· โง่ = ง่าว
· เช่น = เจ้น
· ถึง = เถิง
· ไม่ = หมะ(เช่น หมะใจ๊ = ไม่ใช้)
· นะ = เน้อ(เช่น เน้อครับ = นะครับ)
· เป็น = เป๋น
· ร่ม หมายถึง ร่มเงา = ฮ่ม
· ร่ม หมายถึง (ร่มกันแดด-กันฝน) = จ้อง
· ใหญ่ = หลวง(เช่น "หูหลวง" = "หูใหญ่")
· เหนียว = ตั๋ง
· ทุก = กุ๊ (เช่น กุ๊ๆ คน= ทุกๆคน)
· แบบนี้ อย่างนี้ = จะอี้
· แบบนั้น อย่างนั้น = จะอั้น
คำนาม สรรพนาม
· ฉัน = เปิ้น (สุภาพ) , ฮา(ไม่ค่อยสุภาพส่วนใหญ่ใชักับเพื่อนผู้ชาย)
· เธอ = ตั๋ว(สุภาพ) , คิง(ไม่ค่อยสุภาพส่วนใหญ่ใชักับเพื่อนผู้ชาย)
· เขา(สรรพนามบุรุษที่ 3) = เปิ้น
· ปู่ย่าตายาย ลุงป้าน้าอา = อุ้ย (เช่น แม่อุ้ย ป้ออุ้ย)
· ผู้ชาย = ป้อจาย
· ผู้หญิง = แม่ญิง
· พวกเขา = หมู่เขา
· พวกเธอ = สูเขา (สุภาพ), คิงเขา(ไม่ค่อยสุภาพส่วนใหญ่ใชักับเพื่อนผู้ชาย)
· พวกเรา = หมู่เฮา, เฮาเขา
· พ่อ = ป้อ
· พี่ชาย = อ้าย,ปี่
· พี่สาว = ปี่ ,เอ้ย
· ยี่สิบบาท = ซาวบาท
· ยี่สิบเอ็ด = ซาวเอ็ด
· เรือน = เฮือน
· โรงเรียน = โฮงเฮียน
· อิฐ = บ่าดินกี่
· คำเล่าลือ = กำสีเน
· ปฏิทิน = ปั๊กกะตืน คำเมืองแท้ๆจะแปลว่าปฏิทิน
สี
· ดำคึลึ = คนอ้วนล่ำผิวดำ
· ดำผืด = ฝูงนกฝูงกาขนดำอยู่เป็นฝูง
· ดำคุมมุม = ดำสลัวอยู่ในความมืด
· ดำขิกติ้ก = ดำซุปเปอร์
· ดำคิมมิม = คนผอมกระหร่อง ผิวดำ
· ดำเหมือนเเหล็กหมก = ดำเหมือนเหล็กไหม้ไฟ
· ดำเหมือนหมิ่นหม้อ = ดำเหมือนเขม่าติดหม้อดินที่ไหม้ไฟ
· ดำผึด = ดำทั่วทั้งแถบ
· ดำผึดำผึด = ดำมากๆทั่วๆไป
· แดงฮ่าม = แดงอร่าม
· แดงเผ้อเหล้อ = แดงเป็นจุดใหญ่จุดเดียว
· แดงปะหลึ้ง = แดงจัดมาก
· แดงปะหลิ้ง = แดงอมชมพู แดงเป็นจุดเล็กๆ
· เหลืองฮ่าม = เหลืองอร่าม
· เหลืองเอิ่มเสิ่ม = เหลืองอมส้ม
· เขียวอุ้มฮุ่ม = เขียวแก่
· เขียวปึ้ด = เขียวจัดมาก
· มอยอ้อดฮ้อด = สีน้ำตาลหม่น
· ขาวจั๊วะ = ขาวนวล
· ขาวโจ๊ะโฟ้ะ = ขาวมากๆ
· ขาวเผื้อะขาวเผือก = มองไปทางไหนก็ขาวไปหมด
· เปิดเจ้อะเห้อะ = สีขาวซีด
· หม่นซ้อกป้อก = หม่นมัวหรือเทาอ่อน
· หม่นโซ้กโป้ก = หม่นสกปรกหรือสีเทาแก่
· หมองซ้อกต๊อก = ดูเก่า หรือซีด จืดไป
· เส้าแก๊ก = สีหม่นหมองมาก
· เส้าตึ้มตื้อ = ใบหน้าหมองคล้ำ สีมืดไม่สดใส
· ลายขุ่ยหยุ่ย = ลายพร้อย หรือลายเป็นดอกดวง
· ใสอ้อดหล้อด = สดใสแบบอาบน้ำเสร็จใหม่ๆ
· ใส่ยงยง = สว่างจ้า
แสง-เสียง
· มืดแถ้ก = มืดสนิท
· มืดสะลุ้ม = มืดสลัวๆ
· มืดซุ้มซิ้ม = มืดนิดๆ
· มืดวุ่ยวาย = มืดลางๆ ยังพอจำหน้ากันได้
· แจ้งฮุมหุฮุมหู่ = สว่างลางๆเลือนๆ
· แจ้งฮ่าม = สว่างจ้าสว่างเรืองรอง
· แจ้งลึ้ง = สว่างโร่เห็นได้ชัด
· แจ้งดีขวายงาม = สว่างปลอดโปร่งโล่งใจไม่มีอุปสรรค
· หันวุยวาย = เห็นเลือนๆลางๆ
· ดั้กปิ้ง = เงียบกริบ
· ดั้กปิ้งเย็นวอย = เงียบเชียบ
· ดั้กแส้ป = ไม่ได้ข่าวคราว
· ดั้กก๊กงก = นั่งนิ่ง
· ดังทึดทึด = เสียงดังก้องไปทั่ว
· กลิ่น รส
· เหม็นโอ๊ง, เหม็นโอ่ = เหม็นเน่า
· จ๋างแจ้ดแผ้ด = จืดชืด
· ขมแก๊ก = ขมมาก
· ส้มโจ๊ะโล๊ะ = รสเปรี้ยวมาก
· ฝาดหยั่งก้นตุ๊ = รสฝาดมาก
· ขมจ่อมล่อม=ขมพอดีพอดี
ที่มา : พจนานุกรมคำเมืองล้านนา
ที่มา : https://www.sahavicha.com/?name=knowledge&file=readknowledge&id=1253