ก่อนจะมาเป็นฉัน..ดินปั้น.บ้านด่านเกวียน

มหัศจรรย์ ...งานปั้นจิ๋ว

“อาร์ตแอนด์โมเดล”
        ของจิ๋วเป็นส่วนหนึ่งและวิธีการหนึ่งที่ใช้ในการเก็บเรื่องราวทางประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมมีมาตั้งแต่โบราณแล้ว?เช่น การทำพระพุทธรูป พระเครื่อง การปั้นตุ๊กตาดินเผา หรือแม้กระทั้งการปั้นวัวปั้นควายเพื่อให้ลูกหลานเล่นก็ถือว่าเป็นต้นกำเกิดของของจิ๋วของไทยในยุคแรกทั้งสิ้น ในปัจจุบันนี้ของจิ๋วไม่ได้เป็นของเล่นเด็กเล่นแต่อย่างเดียวเป็นทั้งของสะสมและของฝากของที่ระลึกที่เกือบทุกประเทศทั่วโลกได้ผลิตขึ้น
หนังสือพิมพ์บ้านเมือง -- ศุกร์ที่ 11 กันยายน 2552 10:45:08 น.

        ดินเหนียว เป็นวัตถุดิบอย่างหนึ่งในการนำมาปั้นงานในลักษณะต่าง ๆ ซึ่งงานปั้นในลักษณะของจิ๋วก็เช่นกันที่สามารถนำมาใช้ปั้นและตกแต่งให้เกิดความงดงามและสร้างสรรค์ได้  ดังนั้นเราลองมารู้จักกับตุณสมบัติและที่มาที่ไปของดินเหนียวบ้านด่านเกวียนดูกันบ้างนะ  ว่าเป็นมาอย่างไรถึงกลายเป็น  ดินด่านเกวียน

กลุ่มสาระการเรียนรู้  ศิลปะ  สาระทัศนศิลป์  ช่วงชั้นที่  3
มาตรฐาน   ศ 1.2  เข้าใจความสัมพันธ์ระหว่างทัศนศิลป์ ประวัติศาสตร์ และวัฒนธรรม เห็นคุณค่างานทัศนศิลป์ที่เป็นมรดกทางวัฒนธรรม ภูมิปัญญาท้องถิ่น ภูมิปัญญาไทยและสากล                 

                                                                                 ที่มาภาพ  ผู้เขียน

         ดินเหนียวเป็นวัสดุหลักที่สำคัญในการปั้น และควรมีคุณภาพที่ดีต่อการใช้งานการปั้น  ดินด่านเกวียนเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นที่มีชื่อเสียง  มีกระบวนการและขั้นตอนในการผสมดินเข้าด้วยกันทั้งนี้เพื่อให้เนื้อดินให้มีคุณสมบัติที่ดีต่อการใช้งานการปั้นดินด่านเกวียนมีลำดับขั้นตอนการเตรียมดินสำหรับปั้น เริ่มตั้งแต่  การเตรียมดิน การผสมดิน  การหมักดิน   และการนวดดิน จนสามารถนำมาใช้ปั้นงานได้  ซึ่งผู้ปั้นควรศึกษาเรียนรู้เรื่องดินด่านเกวียน และดินเหนียวที่ใช้ในการปั้นด้วย
         ดินเหนียวด่านเกวียนเป็นวัตถุดิบที่สำคัญในการผลิตชิ้นงานการปั้น   ซึ่งจะนำมาจากฟากแม่น้ำมูล  ที่อยู่ฝั่งตรงกันข้ามกับหมู่บ้านด่านเกวียนด้านทางทิศตะวันออก ระยะทางราว  2  -  3  กิโลเมตร  เป็นที่ราบริมฝั่งมูลชาวบ้านจะเลือกขุดบริเวณที่มีดินเหมแก่การปั้นเป็นแห่ง ๆ  ซึ่งชาวบ้านเรียกว่า กุด   
        ปัจจุบันใช้ดินทั่วไปในบริเวณฟากมูล    เพราะกุดบางกุดที่ใช้มาแต่โบราณได้มีคนจับจองเป็นเจ้าของ   จึงไม่สามารถที่จะนำดินมาใช้ได้อีก  ดังนั้นจึงแบ่งดินที่นำมาใช้ในปัจจุบันเป็น  2  บริเวณด้วยกัน คือ บริเวณทุ่งด่านเกวียน  และบริเวณดินทุ่งดินมูลหลง
        ดินบริเวณทุ่งด่านเกวียน  หมายถึงดินเหนียวในทุ่งนา  บริเวณฟากมูลทั่ว  ๆ  ไป  ดินพวกนี้จะเป็นดินเหนียวเนื้อละเอียด  
ส่วนบริเวณดินทุ่งดินมูลหลงจะอยู่ติดกับลำน้ำมูล  เนื้อดินบางแห่งจะเป็นทรายละเอียด  ซึ่งชาวบ้าน  เรียกว่า  ดินขาว  ใช้เป็นส่วนผสมเพื่อให้ปั้นดินง่าย  ผึ่งและเผาไม่แตกมาก  นอกจากนั้นยังเพิ่มความแข็งให้กับเนื้อดินเผาด้วย
                                                                 
ลักษณะของดิน
         คุณลุงเมี้ยน  สิงห์ทะเล อายุ 42 ปี อยู่บ้านเลขที่  128  หมู่  7  ชุมชนบ้านด่านชัย   ตำบลด่านเกวียน  อำเภอโชคชัย   จังหวัดนครราชสีมา  อาชีพ  ช่างปั้น  และการนวดดินด่านเกวียน  ประสบการณ์มากว่า  25 ปี ซึ่งเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นคนหนึ่งในด่านเกวียนที่ท่านมีความชำนาญในเรื่องเกี่ยวกับดินด่านเกวียนมาเป็นเวลานาน   ลุงเมี้ยนบอกว่าดินด่านเกวียนจะแตกต่างไปจากดินที่อื่นซึ่งดินด่านเกวียนจะมีลักษณะโดยเฉพาะ ซึ่งมีขั้นตอน  ดังนี  
         ดินที่เหมาะแก่การปั้นเครื่องปั้นดินเผาด่านเกวียน  จะเป็นดินเหนียวเนื้อละเอียด  ไม่มีกรวด  หิน  รากไม้  หรือสิ่งอื่น ๆ เจือมีสีแดง  หรือน้ำตาลดำ ( แดง )ปน  
1.  ใช้ดินทั้งสองอย่างผสมกันในอัตราส่วนคือใช้ดินเหนียว 2  ส่วน และดินทราย  1 ส่วน
2.  นำดินทรายทั้งหมดรองพื้นในบ่อหมักที่เตรียมไว้  แล้วใส่ดินเหนียวด้านบน หรืออาจจะทำเป็นบ่อหมักในถังปูนดังภาพก็ได้  
3.  นำดินทั้งสองชนิดคละเคล้ากันมาใส่ลงในบ่อหมัก  รดน้ำในบ่อหมักให้ชุ่ม  ทิ้งไว้ 1 – 2  วัน 

                                                                   
                                                                               ที่มาภาพ  ผู้เขียน

4.   หลังจากหมักดินทิ้งไว้ 1 – 2  วันแล้ว    คลุกเคล้าดินที่หมักไว้ให้เข้ากัน 
5.  นำดินที่หมักและคลุกเข้ากันแล้ว  มาใส่เครื่องโม่บด  บดดินเพื่อให้ก้อนหินหรือกรวดละเอียด

                                                                  
                                                                             ที่มาภาพ  ผู้เขียน
6.  จะได้ดินเหนียว  พร้อมที่จะนำไปใช้ในงานปั้น  และนำไปใช้ปั้นงานต่าง ๆ ได้
                                                               
                                                                              ที่มาภาพ  ผู้เขียน

        ดินด่านเกวียนสำหรับนำมาใช้ปั้นได้เลยก็มีจำหน่ายในราคาถูกมากเพียงก้อนละ 5 – 10 บาทและสามารถเก็บรักษาไว้ใช้งานได้นานมากเช่นกัน  ( โดยการใส่ถุงพลาสติกหุ้มไว้ไม่ให้โดนลม )เราสามารถนำดินเหนียว  หรือดินด่านเกวียนไปใช้ประโยชน์ในการปั้นงานอื่น ๆ ได้อย่างมากมาย  ไม่ว่าจะเป็นชิ้นงานปั้นที่มีขนาดเล็ก  เช่น  สร้อย  กำไลข้อมือ  ตุ้มหู  หรือเครื่องประดับอื่น   
พวงกุญแจดิน  ที่คั่นหนังสือดิน   หรืองานชิ้นใหญ่ ๆ  เช่น  แจกันขนาดใหญ่  กระถางบัว  เป็นต้น   และถ้ามีจินตนาการในการสร้างสรรค์งานอื่น ๆ ตามความคิดสร้างสรรค์  ของแต่ละคน  ก็จะมีงานใหม่  ๆ เกิดขึ้นได้อีกมากมายจากดินเหนียวเพียงก้อนเดียว
ในโอกาสต่อไป

                                                                                     ที่มาภาพ  ผู้เขียน 
ประเด็นคำถาม
1.   อธิบายที่มาและความสำคัญของดินด่านเกวียน
2.   อธิบายส่วนผสม และขั้นตอนการนวดดินด่านเกวียน
3.   นำเสนอแนวทางการนำดินด่านเกวียนไปประยุกต์ใช้ประโยชน์ในชีวิตประจำวันกับงานปั้นในรูปแบบอื่น ๆ 

กิจกรรมเสนอแนะ
              -
การบูรณาการกับกลุ่มสาระการเรียนรู้อื่น ๆ
 สาระการเรียนรู้สังคมศาสนาและวัฒนธรรม   สาระการเรียนรู้การงานอาชีพและเทคโนโลยี

อ้างอิง แหล่งที่มาของข้อมูล
1.   คุณลุงเมี้ยน  สิงห์ทะเล  อายุ  42   ปี อยู่บ้านเลขที่  128  หมู่  7  ชุมชนบ้านด่านชัย   ตำบลด่านเกวียน  อำเภอโชคชัย  
      จังหวัดนครราชสีมา   อาชีพ  ช่างปั้น  และการนวดดินด่านเกวียน   ประสบการณ์มากว่า  25   ปี  ภูมิปัญญาท้องถิ่น  
      ผู้ให้สัมภาษณ์  นางวิภา  ศรีม่วงกลาง  ครูโรงเรียนบ้านท่าอ่าง  อำเภอโชคชัย จังหวัดนครราชสีมา
2.  วิภา  ศรีม่วงกลาง  เอกสารประกอบการสอน  การปั้นพวงกุญจากจากดินด่านเกวียน,  2547 
3.   www.ryt9.com
4.  หนังสือพิมพ์บ้านเมือง -- ศุกร์ที่ 11 กันยายน 2552 10:45:08 น.
ที่มา : https://www.sahavicha.com/?name=knowledge&file=readknowledge&id=2159