กว่าจะมาเป็น......แผนที่

เนื้อหาสำหรับกลุ่มสาระการเรียนรู้สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม   ช่วงชั้นที่ 3 , 4 

แผนที่คืออะไร   พจนานุกรมศัพท์ภูมิศาสตร์ ฉบับราชบัณฑิตยสถาน ให้ความหมายของแผนที่ไว้ว่า“แผนที่ คือ สิ่งที่แสดงลักษณะของพื้นผิวโลกทั้งที่มีอยู่ตามธรรมชาติและที่ปรุงแต่งขึ้น โดยแสดงลงในพื้นแบนราบ ด้วยการย่อให้เล็กลงตามขนาดที่ต้องการและอาศัยเครื่องหมายกับสัญลักษณ์ที่กำหนดขึ้น”
สรุปแผนที่คือ การแสดงรูปภาพของสิ่งต่างๆบนพื้นผิวโลกประกอบด้วยสิ่งที่เกิดเองตามธรรมชาติ และสิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้น  มีการย่อส่วนให้เล็กลงโดยใช้มาตราส่วน  สัญลักษณ์  พิกัดภูมิศาสตร์  ทิศทาง  ลงบนกระดาษหรือวัตถุที่แบนราบตามขนาดที่ต้องการ

ประวัติความเป็นมาของแผนที่
       แผนที่ที่เก่าแก่ที่สุดในโลก คือ แผนที่ของชาวเมโสโปเตเมีย เมื่อ 2,300 ปี ก่อนพุทธศักราช ทำด้วยดินเหนียว แสดงกรรมสิทธิที่ดิน  สมัยโบราณพวกเอสกิโมทำแผนที่ด้วยการใช้ไม้สลักติดลงบนหนังแมวน้ำ แสดงแหล่งล่าสัตว์ ตกปลา  ชาวเกาะมาร์แชลใช้เปลือกหอยแทนเกาะ   และก้านมะพร้าวแทนเส้นทางเดินเรือและบริเวณที่มีคลื่น

  แผนที่ของชาวเมโสโปเตเมียเป็นแผนที่เก่าแก่ที่สุด                  แผนที่ของชาวเอสกิโม ทำด้วยไม้สลักติดบนหนังแมวน้ำ

แผนภูมิของชาวหมู่เกาะ Marshall                                                                            แผนที่ปโตเลมี

ที่มา : https://www.bp-smakom.org/BP_School/Social/Map-benining.htm

        สมัยกรีกโบราณ ชาวกรีกโบราณเป็นผู้วางรากฐานการทำแผนที เริ่มด้วยการพิสูจน์ว่าโลกกลม เมื่อประมาณ พ.ศ. 193 ต่อมา พ.ศ. 323 อีแรโตสเตนีส (Eratosthenes) ก็วัดขนาดของโลกได้เป็นคนแรก โดยใช้หลักทางคณิตศาสตร์เบื้องต้นเท่านั้น และเขาได้คิดสร้างเส้นสมมติที่เรียกว่า เส้นขนานและเส้นเมอริเดีย

      ต่อมาอีกราว 370 ปี ปโตเลมี (Claudius Ptolemy) คิดทำแผนที่ให้ดียิ่งขึ้น โดยนำเอาผลงานของ อีแรโตสเตนีสมารับปรุงคิดหาวิธีกำหนดค่าของมุมของเส้นขนานและเส้นเมอริเดียน ต่อมาแผนที่ของปโสตเลมีได้หายสาบสูญไปเป็นเวลาถึง 1,500 ปี     
      สมัยโรมัน โรมันสนใจทำแผนที่เพื่อการเดินทาง การรบและแสดงการแผ่อาณาจักรโรมัน เช่น แผนที่ Orbis Terrarum แผนที่สมัยโรมันไม่คำนึงถึงความต้องของรูปร่างของแผ่นดินมากนัก รูปร่างของแผ่นดินจึงผิดจากความจริงอยู่มาก    
       สมัยกลางของยุโรป ตั้งแต่ พ.ศ.843 เป็นต้นมา การทำแผนที่ขึ้นอยู่กับคติทางศาสนา เพราะในสมัยนี้ศาสนามีอิทธิพลมาก แผนที่สมัยนี้แสดงรูปร่างของโลกเป็นวงกลม มีมหาสมุทรล้อมรอบ ภายในมีทะเล แบ่งแผ่นดินออกเป็นส่วนๆ โดยมีเมืองเยรูซาเลม ตั้งอยู่ตรงกลาง เรียกว่า T-in-O
        ประมาณ ค.ศ. 801 ชาวจีนโบราณได้คิดแผนที่ขึ้นใช้ แผนที่ที่เก่าแก่ที่สุดของจีนเป็นแผนที่ซึ่งแกะสลักด้วยหิน แสดงให้เห็นกำแพงเมืองจีนตัดข้ามแม่น้ำเหลือง 
       ในต้นพุทธศตวรรษที่ 18 มีการประดิษฐ์เข็มทิศขึ้นใช้ในการสำรวจทำแผนที่ตามชายฝั่งทะเลเรียกว่า แผนที่ปอร์โตลาน (portolan chart) นับว่าเป็นแผนที่ที่มีความถูกต้องพอใช้

แผนที่ของโรมันที่เรียกว่า “Orbis Terrarum”                                           แผนที่เก่าแก่ที่สุดของจีน

ที่มา : https://www.bp-smakom.org/BP_School/Social/Map-benining.htm

ประวัติความเป็นมาของแผนที่ในประเทศไทย
       แผนที่ปโตเลมีฉบับที่เขียนขึ้นเมื่อ พ.ศ.693 เรียกบริเวณที่ตั้งประเทศไทยปัจจุบันว่า Aurea   Khersonesus ซึ่งแปลว่า แหลมทอง (Gloden peninsular) แผนที่ภายในประเทศที่เก่าแก่ที่สุดคือ แผนที่ยุทธศาสตร์สมัยสมเด็จพระรามาธิบดีที่ 1 พ.ศ.1893-1912

แผนที่ปโตเล พ.ศ.693 เรียกบริเวณที่ตั้งประเทศไทยปัจจุบันว่า Aurea Khersonesus

ที่มา : https://www.bp-smakom.org/BP_School/Social/Map-benining.htm

      การทำแผนที่ภายในเริ่มเมื่อปลายรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พ.ศ. 2411 ได้มีการทำแผนที่บริเวณชายพระราชาอาณาเขตด้านตะวันตกของไทย เพื่อใช้กำหนดแนวเขตพรมแดนไทยกับพม่า พ.ศ. 2413 ทำแผนที่กรุงเทพฯ และกรุงธนบุรี โดยชาวต่างประเทศ   
       สมัยรัชกาลที่ 5 พ.ศ. 2418 ได้ทรงตั้งกองทำแผนที่ขึ้นตามคำแนะนำของนายเฮนรี อาลาบาสเตอร์ ที่ปรึกษาส่วนพระองค์ เพื่อใช้ในการตัดถนนสายต่างๆ ในกรุงเทพฯ การวางสายโทรเลขจากกรุงเทพฯ ไปพระตะบอง และทำแผนที่ปากอ่าวเพื่อการเดินเรือ       ใน พ.ศ. 2424 ได้จ้างชาวอังกฤษ คือ แมคคาร์ธี มาเป็นเจ้ากรมแผนที่

 แผนที่พระนครศรีอยุธยาที่ชาวต่างชาติซึ่งเข้ามาติดต่อค้าขายได้เขียนขึ้นไว้

แผนที่พระราชอาณาจักรสยาม ฉบับแมคคาร์ธี เป็นผู้รวบรวมพิมพ์ขึ้นครั้งแรกใน พ.ศ.๒๔๓๒ โดยอาศัยข้อมูลจากการสำรวจทั่วประเทศ กับแผนที่ที่อังกฤษและฝรั่งเศสในสมัยนั้นใช้ประกอบในการจัดทำ

ที่มา : https://thaitopo.editboard.com/forum-f3/topic-t270.htm

ประเด็นคำถามเพื่อนำไปสู่การอภิปรายในห้องเรียน
       1. แผนที่คืออะไร
       2. แผนที่สมัยโบราณทำมาจากสิ่งใดบ้างและเพราะเหตุใด
       3. แผนที่ประเทศไทยมีต้นกำเนิดจากผู้ใดบ้าง

กิจกรรมเสนอแนะ
       1. ค้นคว้าหาแผนที่โบราณของดินแดนแดนต่างของโลก
       2. ค้นคว้าหาแผนที่โบราณของไทย
   

การบูรณาการกับกลุ่มสาระการเรียนรู้อื่นๆ
 สามารถบูรณาการกับกลุ่มสาระวิทยาศาสตร์  

อ้างอิงแหล่งที่มาของข้อมูล  / ภาพประกอบ
https://www.bp-smakom.org/BP_School/Social/Map-benining.htm
https://wowboom.blogspot.com/2009/11/world-map.html
https://thaitopo.editboard.com/forum-f3/topic-t270.htm
https://tc.mengrai.ac.th/punnapa