การปกครองสมัยกรุงสุโขทัย

                   การปกครองสมัยกรุงสุโขทัยเป็นแบบพ่อปกครองลูกหรือการปกครองแบบปิตาธิปไตย ดังจะเห็นได้จากคำนำหน้าพระมหากษัตริย์ นามว่า พ่อขุน เป็นการปกครองแบบครอบครัว พระมหากษัตริย์คือหัวหน้าครอบครัว ดังหลักฐานในจารึกวัดศรีชุมที่ว่า "...ผิใช่วันสูดธรรม พ่อขุนรามคำแหงมหาราช เจ้าเมืองศรีสัชนาลัย ขึ้นนั่งเหนือขดานหิน ให้ฝูงท่วยลูกเจ้าลูกขุน ฝูงท่วยถือบ้านถือเมือง...."เป็นการกล่าวถึงในวันพระจะมีพระสงฆ์มาแสดงธรรม ส่วนวันธรรมดาพระองค์จะใช้เป็นที่ประชุมเจ้านายขุนนาง เพื่อปรึกษาหารือราชการร่วมกันและพระองค์โปรดให้ราษฏรที่มีเรื่องเดือดร้อนให้ไปสั่นกระดิ่งร้องเรียนพระองค์ก็จะมารับเรื่องราวร้องทุกข์ด้วยพระองค์เอง ดังข้อความที่ปรากฏในศิลาจารึกที่ว่า".....ในปากประตูมีกระดิ่งอันหนึ่งไว้ให้ ไพร่ฟ้าหน้าใส..."นั้นคือเปิดโอกาสให้      ราษฏรมาสั่นกระดิ่งเพื่อแจ้งข้อร้องเรียนได้

                    การปกครองแบบพ่อปกครองลูกใช้ในสมัยกรุงสุโขทัยตอนต้น คือตั้งแต่สมัยพ่อขุนศรีอินทราทิตย์มาถึงสมัยพ่อขุนรามคำแหงมหาราช เมื่อมีการขยายอาณาเขตจำนวนพลเมืองเพิ่มมากขึ้นกษัตริย์จึงไม่สามารถปกครองประชาชนได้ใกล้ชิดด้วยพระองค์เองได้เหมือนเดิมจึงเปลี่ยนการปกครองเป็นแบบธรรมราชาใช้ในสมัยกรุงสุโขทัยตอนปลาย ตั้งแต่พระมหาธรรมราชาที่๑-๔
                    สำหรับการปกครองส่วนกลาง ได้แก่เมืองหลวง และเมืองลูกหลวง เมืองหลวงคือสุโขทัยอยู่ในความปกครองของกษัตริย์โดยตรง เมืองลูกหลวงเป็นเมืองหน้าด่านรายรอบเมืองหลวง ๔ ทิศ เมืองเหล่านี้พระมหากษัตริย์ทรงแต่งตั้งพระราชโอรสไปปกครองได้แก่ ทิศเหนือเมืองศรีสัชนาลัย(สวรรคโลก) ทิศตะวันตกเมืองซากังราว(กำแพงเพชร) ทิศตะวันออกเมืองสองแคว(พิษณุโลก)และทิศใต้เมืองสระหลวง(พิจิตร)

แผนที่การแบ่งเขตการปกครองกรุงสุโขทัย 

                     นอกจากนี้ยังมีหัวเมืองต่างๆที่อยู่ห่างออกไปเป็นหัวเมืองชั้นนอกมีเจ้าเมืองเดิมหรืออาจเป็นขุนนางที่เมืองหลวงส่งไปปกครอง  เช่น เมืองเชียงทอง บางพาน ชุมพร และกุยบุรี และยังมีหัวเมืองประเทศราช เป็นเมืองภายนอกพระราชอาณาจักรมีกษัตริย์ของตนเองปกครองโดยหัวเมืองเหล่านี้ต้องส่งเครื่องราชบรรณาการมาถวายและส่งทหารมาช่วยรบเมื่อทางกรุงสุโขทัยร้องขอ
ประเด็นคำถามเพื่อนำไปสู่การอภิปรายในห้องเรียน
          ๑.จงอภิปรายรูปแบบการปกครองสมัยกรุงสุโขทัย 
          ๒.การปกครองแบบพ่อปกครองลูก ใช้ในสมัยใดและเหตุผลใดที่ต้องเปลี่ยนการปกครองแบบพ่อปกครองลูกมาเป็นแบบธรรมราชา จงอภิปราย
กิจกรรมเสนอแนะ ควรนำนักเรียนไปศึกษาแหล่งเรียนรู้ เช่น จังหวัดสุโขทัย และให้ค้นคว้าทางอินเทอร์เน็ต เพิ่มเติม
การบูรณาการกับกลุ่มสาระการเรียนรู้อื่นๆ
          ใช้บูรณาการเข้ากับกลุ่มสาระการเรียนรู้ภาษาไทย การแต่งกลอน กลุ่มสาระศิลปะ การวาดภาพหลักฐานทางประวัติศาสตร์
อ้างอิงแหล่งที่มาของข้อมูล/ภาพประกอบ
           ณรงค์ พ่วงพิศ และ วุฒิชัย  มูลศิลป์ หนังสือเรียนรายวิชาพื้นฐาน ประวัติศาสตร์ ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๑ บริษัท อักษรเจริญทัศน์ จำกัด
            https://www.act.ac.th/group_department/social/act4_3/pic/Picture-007.jpg
            https://upload.wikimedia.org/wikipedia/th/thumb/6/69/Area_map_of_Sukhothai.png/400px-Area_map_of_Sukhothai.png

 
ที่มา : https://www.sahavicha.com/?name=knowledge&file=readknowledge&id=2945