ไวรัสฆาตกรร้ายตัวจิ๋ว ตอนที่ 3

                                                        แผนร้ายของไวรัส

ทำไมไวรัสไข้หวัดใหญ่จึงทำให้จาม
        ก็เพื่อแพร่เชื้อเข้าสู่คนให้มากที่สุดไวรัสไข้หวัดใหญ่ที่ร้ายกาจ คือ ไวรัสที่เข้าสู่คนคนหนึ่ง เพิ่มจำนวน และแพร่เชื้อสู่คนอื่นๆ แต่ร่างกายของคนเราสามารถต่อต้านมันได้ซึ่งเจ้าพวกไวรัสก็มีวิธีแพร่จำนวนของมันจนดำรงเผ่าพันธุ์ไว้ได้ เช่น อาจจะแพร่โดยยุง (เพื่อเข้าสู่เซลล์เลือด) หรือแพร่โดยทางน้ำลายหรือสายคัดหลั่งในทางเดินหายใจ (เพื่อเข้าสู่ระบบย่อยอาหารหรือปอดให้เร็วที่สุด)
        ส่วนไวรัสไข้หวัดใหญ่จะมุ่งสู่เซลล์ทางเดินหายใจของคนที่มีสุขภาพแข็งแรงดี แผนของมันคือ การไปรวมตัวอยู่ภายในเซลล์ผนังจมูกและก่อให้เกิดการอักเสบจนผู้ป่วยจามออกมา ผู้ที่ป่วยเป็นไข้หวัดใหญ่จึงปล่อยสารคัดหลั่งหยดเล็ก ๆ ซึ่งเต็มไปด้วยไวรัสออกมา ผู้ที่อยู่ใกล้ก็จะหายใจเอาเชื้อเหล่านี้เข้าไป  แล้วไวรัสไข้หวัดใหญ่ก็ถึงเป้าหมาย!
ทำไมไข้หวัดจึงหายได้เองภายในไม่กี่วัน
        เพราะระบบภูมิคุ้มกันของเราเริ่มทำงาน  และทำลายสิ่งแปลกปลอม  ในระยะแรกของการแพร่เชื้อนั้น  อะไรก็ราบรื่นไปหมดสำหรับไวรัส  มันเพิ่มจำนวนอยู่ภายในเซลล์ของจมูก  จนกลายเป็นไข้หวัดรุนแรงแต่แล้วเซลล์ในร่างกายของเราซึ่งคอยสอดส่องดูแลผู้บุกรุก  จะเป็นผู้ตรวจจับมัน  เซลล์สอดแนมพวกนี้จะกระตุ้นเซลล์ทหารที่ชื่อว่า ลิมโฟไซต์ (Lyumphocyte) โดยการหยิบยื่นชุดเกราะกันไวรัสให้แก่พวกมัน  ซึ่งก็คือโปรตีนบนพื้นผิวนั่นเอง
        เซลล์ลิมโฟไซต์บางเซลล์จึงเริ่มสร้างจรวดโมเลกุลเป็นล้านๆลำที่ชื่อว่า แอนติบอดี (antibody) แอนติบอดิถูกสร้างขึ้นเป็นจำนวนมากเพื่อส่งไปเกาะเกี่ยวกับไวรัสของไข้หวัด  เพียงไม่กี่วันหลังจากนั้น  การต่อสู้อย่างดุเดือดก็เริ่มขึ้น  ไวรัสซึ่งถูกแอนติบอดิสกัดกั้นไว้ที่โปรตีนบนพื้นผิว  จะไม่สามารถแทรกผ่านเข้าไปในเซลล์ได้อีกเลย  พวกมันจึงถูกกลืนกินและทำลายโดยเซลล์ตัวใหม่ที่ชื่อว่า แมคโครฟาจ (macrophage)                               
ทำไมไวรัสพิษสุนัขบ้าจึงทำให้คนเราเสียชีวิต
        สาเหตุแรก  เพราะกลยุทธ์ของไวรัสชนิดนี้คือ  การหลีกเลี่ยงภูมิคุ้มกันของร่างกายคนเรา  มันจึงคุกคามเราอย่างเงียบๆ เมื่อถูกสัตว์ที่เป็นโรคกัด ไวรัสชนิดนี้จะเข้าไปอยู่ในสมอง  อันเป็นอวัยวะที่ไม่มีเซลล์คุ้มกัน  สาเหตุที่สอง  เพราะไวรัสของโรคพิษสุนัขบ้าจะเข้าจู่โจมส่วนสำคัญของร่างกายซึ่งก็คือเซลล์ประสาท  จนทำให้สมองอักเสบ
        อันตรายของเชื้อโรคตัวหนึ่งขึ้นอยู่กับตำแหน่งที่มันไปแพร่เชื้อ  อีกอย่างไวรัสชนิดนี้ไม่ฉลาดพอที่จะฆ่าเจ้าของร่างที่มันเข้าไปอาศัยอยู่ได้  ถ้าหากผู้ป่วยเสียชีวิตลง  มันจะไม่สามารถแพร่พันธุ์ได้อีกเลย เป็นสิ่งที่อธิบายได้ว่าโรคพิษสุนัขบ้าไม่ใช่โรคระบาด

                                      
ทำไมเรามีโอกาสเป็นไข้หวัดใหญ่สองครั้ง แต่เป็นอีสุกอีใสได้ครั้งเดียว
        มันคือความแตกต่างที่ตลกมาก  กาครที่เราไม่เป็นอีสุกอีใสซ้ำสอง  ก็เพราะร่างการของเราจะจำรูปร่างลักษณะของเชื้อโรคที่ผ่านเขามาเอาไว้ได้  และไวรัสของอีสุกอีใสก็ไม่สามารถเปลี่ยนรูปได้  ดังนั้นเมื่อมันเข้าสู้ร่างกายของเรา  เซลล์ทหารจะผลิตอาวุธ (แอนติบอดิ) ออกมาสู้รบ  ส่วนเซลล์ทหารอีกกลุ่มจะคอยจดจำรูปร่างของไวรัสซุ่มอยู่เงียบ ๆ
        เมื่อการทำสงครามกับไวรัสอีสุกอีใสสิ้นสุดลง  ร่างกายของเราจะกักเก็บอาวุธเอาไว้บางส่วน  แอนติบอดิที่ต่อต้านอีสุกอีใสจะไหลเวียนอยู่ในกระแสเลือดนาน 2-3 ปี ส่วนเซลล์ความจำจะจดจำลํกษณะของเชื้อโรคชนิดนี้ไปตลอดทั้งชีวิตของพวกมัน ผลที่ได้คือ แม้ว่าเราจะไปกอดน้องชายที่ป่วยเป็นโรคนี้อยู่  ไวรัสของอีสุกอีใสก็ไม่สามารถทำอะไรเราได้  ต่างจากไวรัสของไข้หวัดใหญ่เพราะเชื้อโรคชนิดนี้จะหวนกลับมาด้วยรูปร่างลักษณธที่เปลี่ยนแปลงไป  อาวุธต่อต้านไข้หวัดใหญ่ของปีที่แล้ว  จึงอาจใช้งานไม่ได้ผลเป็นไปได้ที่ไข้หวัดใหญ่จะกลับมาเล่นงานเราอีกเรื่อย ๆ
รู้หรือไม่
        โรคซาร์ส (Sars) คือ โรคทางเดินหายใจเฉียบพลันรุนแรง โดยพบเชื้อที่เมืองกวางตุ้งของจีน ก่อนข้ามไปยังเกาะฮ่องกง และแพร่ระบาดไปทั่งโลก  ผู้ป่วยจะมีอาการไข้สูง  ไอแหบแห้งหายใจติดขัด  และมีความผิดปกติที่ปอด  อาจทำให้ปอดบวมและเสียชีวิตได้

ประเด็นคำถาม
        1. การศึกษาแหล่งที่มาหรือสาเหตุของโรคมีผลดีอย่างไร
        2. ทำไมไวรัสไข้หวัดใหญ่จึงทำให้จาม
        3. ทำไมเรามีโอกาสเป็นไข้หวัดใหญ่สองครั้ง แต่เป็นอีสุกอีใสได้ครั้งเดียว
        4. ทำไมไวรัสพิษสุนัขบ้าจึงทำให้คนเราเสียชีวิต
        5. โรคซาร์ส (Sars) มีลักษณะอาการเป็นอย่างไร

กิจกรรมเสนอแนะ   
        1. ให้นักเรียนไปศึกษาเพิ่มเติมในห้องสมุดโรงเรียนหรือในอินเตอร์เน็ต
        2. เชิญเจ้าหน้าที่สาธารณสุขออกให้ความรู้เกี่ยวกับโรคที่เกิดจากไวรัสและการป้องกันรักษา
การบูรณาการกับกลุ่มสาระอื่นๆ
        1. ภาษาไทย      การอ่านจับใจความ  การสรุปบทความในข่าว
        2. วิทยาศาสตร์  ไวรัส และแบคทีเรียเป็นเชื้อโรคที่ไม่สามารถมองด้วยตาเปล่า 
        3. สังคมศึกษา    สิทธิการเข้ารักษาโรคในโรงพยาบาลของรัฐ 
        4. สุขศึกษาและพลศึกษา (พลศึกษา)  การศึกษาโรคที่เกิดจากเชื้อไวรัสชนิดต่างๆ และการป้องกันรักษา
แหล่งที่มาของข้อมูลและภาพ
        นิตยสาร GoGenius ปีที่ 5 ฉบับที่ 50 มิถุนายน 2552