กาพย์ห่อโคลงประพาสธารทองแดง (รายละเอียด เข้าใจง่าย)

กาพย์ห่อโคลงประพาสธารทองแดง
ผู้แต่ง                          เจ้าฟ้าธรรมธิเบศรไชยเชษฐ์สุริยวงศ์   (เจ้าฟ้ากุ้ง)
ลักษณะคำประพันธ์       กาพย์ห่อโคลง 

                        คำประพันธ์ประเภทกาพย์ห่อโคลง มีลักษณะทางฉันทลักษณ์ดังนี้ ขึ้นต้นด้วยกาพย์ยานี 1 บท แล้วตามด้วยโคลงสี่สุภาพ 1 บท ใจความเหมือนกัน กาพย์ห่อโคลงประพาสธารทองแดง นั้นมีกาพย์ยานีและโคลงสี่สุภาพรวม 108 คู่ และโคลงปิดท้ายมี 2 บท

จุดประสงค์ในการแต่ง          เป็นบทชมธรรมชาติ เพื่อความเพลิดเพลินในการเดินทาง

ที่มาของเรื่อง                      หนังสือปริทรรศน์ วรรณคดีไทยของนายตำรา ณ เมืองใต้

เที่ยวเล่นเป็นสุขเกษม                     แสนสิ่งสนุกปลุกใจหวัง
เร่ร่ายผายผาดผัง                                      หัวริกรื่นชื่นชมไพร

               สนุกเกษมเปรมหน้าเหลือบ          ลืมหลัง
แสนสนุกปลุกใจหวัง                                  วิ่งหรี้
เดินร่ายผายผันยัง                                     ชายป่า

หัวร่อรื่นชื้นชี้                                           ส่องนิ้วชวนแล

ถอดคำประพันธ์ได้ว่า           การเที่ยวเล่นในครั้งนี้ช่างมีความสุขสนุกสนาน    เหลือเกินเดินอย่างรวดเร็วเข้าไปในป่า หัวร่อต่อกระซิบกันอย่างสดชื่นรื่นเริงโดยการชี้ชวนให้ชมธรรมชาติต่างๆ

คำศัพท์
- ผาดผัง, ผายผัน  หมายถึง เดินอย่างรวดเร็ว
- หรี้ คือ เป็นคำโทโทษของ “รี่” คำโทษคือคำที่ไม่เคยใช้ไม้โท แต่เอา   มาแปลงใช้โดยเปลี่ยนวรรณยุกต์เป็นโท เพื่อให้ได้เสียงโทตามบังคับ, รี่ หมายถึง อาการที่เคลื่อนเข้าไปเรื่อยไม่รีรอ
- สองนิ้ว คือ ชี้นิ้ว
เลียงผาอยู่ภูเขา                      หนวดพรายเพราเขาแปล้ปลาย

รูปร่างอย่างแพะหมาย                         ขนเหม็นสาบหยาบเหมือนกัน                    

               เลียงผาอยู่พ่างพื้น                ภูเขา

หนวดพู่ดูเพราเขา                                ไปล่ท้าย

รูปร่างอย่างแพะเอา                              มาเปรียบ

ขนเหม็นสาบหยาบร้าย                         กลิ่นกล้าเหมือนกัน

 

ถอดคำประพันธ์   เลียงผาอยู่บนภูเขา มีรูปร่างคล้ายแพะ มีหนวดงาม ปลายเขาโค้งไปข้างหน้า ขนหยาบและมีกลิ่นเหม็นสาบเช่นเดียวกับแพะ

 

คำศัพท์

- เพรา , พรายเพรา       หมายถึง  งาม

- แปล้                       หมายถึง   แบนราบ

- ไปล่ท้าย                  หมายถึง  ปลายโค้งไปข้างหน้า         

กระจงกระจิตเตี้ย                  วิ่งเรี่ยเรี่ยน่าเอ็นดู

เหมือนกวางอย่างตาหู                        มีเขี้ยวน้อยสร้อยแนมสอง

               กระจงกระจิดหน้า               เอ็นดู

เดินร่อยเรี่ยงามตรู                             กระจ้อย

เหมือนกวางอย่างตาหู                        ตีนกีบ

มีเคี่ยวขาวน้อยช้อย                           แนบข้างเคียงสอง

 

ถอดคำประพันธ์  กระจงเป็นสัตว์ที่มีตัวขนาดเล็กมองดูน่ารักน่าเอ็นดู มีตาหูและตีนกีบเหมือนกวาง มีเขี้ยวน้อยสีขาวสองเขี้ยวแต่ไม่มีเขา
 

คำศัพท์

- กระจิด                                  หมายถึง เล็กน้อย

- แนม                                      หมายถึง แนบ

- หน้า                                      หมายถึง หน้า เป็นคำโทโทษของ น่า

- กระจ้อย       หมายถึง เล็กน้อย

- เคี่ยว                                      หมายถึง เคี่ยว เป็นคำเอกโทโทษของ เขี้ยว

- ช้อย                                       หมายถึง อ่อนช้อย

ฝูงลิงใหญ่น้อยกระจุ้ย          ชะนีอุ่ยอุ้ยร้องหา

ฝูงค่างหว่างพฤกษา                         ค่างโจนไล่ไขว่ปลายยาง

                ฝูงลิงยวบยาบต้น             พวาหนา

ฝูงชะนีมี่กู่หา                                    เปล่าข้าง

ฝูงค่างหว่างพฤกษา                          มาสู่

ครอกแครกไล่ไขว่คว้าง                     โลดเลี้ยวโจนปลิว

 

ถอดคำประพันธ์  ฝูงลิงขย่มต้นพวาอยู่ยวบยาบ ฝูงชะนีร้องกู่หาคู่ของมัน ฝูงค่างกระโดดไปมาระหว่างต้นไม้ ฝูงลิงต่างพากันร้องขู่ตะคอกพร้อมทั้งกระโดดไล่ไขว่คว้ากัน

 

คำศัพท์

- กระจุ้ย         หมายถึง  เล็กๆ

- ยวบยาบ       หมายถึง อาการที่ลิงขย่มต้นไม้ขึ้นลง

- พวา              หมายถึง  ต้นมะม่วง

- ครอกแครก   หมายถึง เสียงขู่ตะคอกของลิง

งูเขียวรัดตุ๊กแก                       ตุ๊กแกแก่คางแข็งขยัน

กัดงูงูยิ่งพัน                                        อ้าปากง่วงล้วงตับกิน

               งูเขียวแลเหลื้อมพ่น               พิษพลัน

ตุ๊กแกคางแข็งขยัน                              คาบไว้

กัดงูงูเร่งพัน                                        ขนดเครียด

ปากอ้างูจึงได้                                      ลากล้วงตับกิน

 

ถอดคำประพันธ์   งูเขียวตัวเงาเป็นมันแต่ไม่มีพิษถูกตุ๊กแกคาบไว้ ในขณะเดียวกันงูเขียวก็รัดตุ๊กแกจนต้องอ้าปากและเข้าไปล้วงตัยตุ๊กแกเป็นอาหาร

 

คำศัพท์

- เหลื้อม               หมายถึง เหลื้อม เป็นรูปโทโทษของ เลื่อม หมายถึงเป็น เงามัน

- พันขนดเครียด     หมายถึง รัดให้แน่นมาก

ดูหนูสู่รูงู         งูสุดสู้หนูสู้งู

หนูงูสู้ดูอยู่                  รูปงูทู่หนูมูทู

ดูงูขู่ฝูดฝู้       พรูพรู

หนูสู่รูงูงู                    สุดสู้

งูสู้หนูหนูสู้                 งูอยู่

หนูรู้งูงูรู้                    รูปถู้มูทู

 

ถอดคำประพันธ์  งู่ขู่หนูฟู่ๆ เพราะหนูจะเข้าไปในรูงู งูจึงสู้กับหนู หนูก็สู้กับงู สัตว์ทั้งสองต่างก็รู้เชิงซึ่งกันและกันโดยทำเสียงขู่ใส่กัน

 

คำศัพท์

- มูทู                หมายถึง มูทู คือ มู่ทู่ หมายถึง ป้าน , ไม่แหลม (ในที่นี้ลดวรรณยุกต์เอก)

- ฝู้                   หมายถึง ฝู้ เป็นรูปโทโทษของ ฟู่ หมายถึง เสียงดังเช่นนั้น คือ เสียงดังฟู่ เหมือนเสียงงูเวลาขู่

- ถู้                   หมายถึง เป็นรูปโทโทษของ ทู่ หมายถึงไม่แหลม

หัวลิงหมากลางลิง                              ต้นลางลิงแลหูลิง

ลิงไต่กระไดลิง                                              ลิงโลดคว้าประสาลิง

                        หัวลิงหมากเรียกไม้                ลางลิง

ลางลิงหูลิงลิง                                                 หลอกขู้

ลิงไต่กระไดลิง                                               ลิงห่ม

ลิงโลดฉวยผู้ชม                                             ฉีกคว้าประสาลิง

 

ถอดคำประพันธ์  กวีกล่าวถึงเถาหัวลิง ต้นหมากลิง และลิงบางตัวก็ขึ้นต้นหูลิงทำหน้าหลอกคู่ของมัน บ้างก็ไล่เถากระโดลิงขย่มเล่น บ้างก็กระโดดฉวยชมพู่คว้ามาฉีกเล่นตามภาษาลิง

 

คำศัพท์

- หัวลิง                                    หมายถึง ไม้เถาชนิดหนึ่ง ผลขนาดส้มจีน มีสันตรงกลางคล้ายหัวลิง

- หมากลางลิง                         หมายถึง ชื่อปาล์มชนิดหนึ่ง

- ลางลิง , กระไดลิง หมายถึง ไม้เถาเนื้อแข็งชนิดหนึ่ง เถาแบนยาว - งอกลับไปกลับมาคล้ายขั้นบันได

- หูลิง                                      หมายถึง ชื่อพรรณไม้ชนิดหนึ่ง

- ขู้                                           หมายถึง ขู้ เป็นคำโทโทษของคำว่า คู่

- ชมผู้                                      หมายถึง ชมผู้ เป็นรูปโทโทษของคำว่า ชมพู่ หมายถึงผลไม้ชนิดหนึ่ง

https://writer.dek-d.com/Writer/story/viewlongc.php?id=353900&chapter=12