สำนวนไทย หมายถึง คำกล่าวหรือถ้อยคำคมคายสั้นๆ ที่ผูกเข้าเป็นประโยคหรือวลี สื่อความหมายความเข้าใจกันโดยใช้ความหมายโดยนัย
ลักษณะของสำนวนภาษิต
สำนวนไทยล้วนมากมายและหลายหลาก คำสอนมากนำไปใช้ได้ซึ่งผล
ประโยชน์เกิดผู้ปฏิบัติฝึกหัดตน จะช่วยดลความสุขนิรันดร์กาล
วันนี้ เราจะมาเรียนรู้ซึ่งความหมายของสำนวนกันนะคะ
สำนวนไทย หมายถึง คำกล่าวหรือถ้อยคำคมคายสั้นๆ ที่ผูกเข้าเป็นประโยคหรือวลี สื่อความหมายความเข้าใจกันโดยใช้ความหมายโดยนัย แต่สามารถเข้าใจกันทั่วไปในสังคมนั้นๆ
1. ลักษณะของสำนวนภาษิต สามารถจำแนกได้ดังนี้
- มีลักษณะเป็นโวหารและมีเสียงสัมผัสกัน หมายถึง สำนวนที่มีลักษณะไพเราะด้วยการซ้ำคำ หรือมีสัมผัสคล้องจองกันทั้งสัมผัสพยัญชนะและสัมผัสสระอยู่ในสำนวนนั้นๆ
- มีลักษณะเป็นความเปรียบหรืออุปมาอุปไมยถึงสิ่งต่างๆ เช่น แก้มแดงเป็นลูกตำลึงสุก ขาวเหมือนสำลี เป็นต้น
- มีลักษณะเป็นคำคมหรือคำกล่าวที่ให้แง่คิดต่างๆ
- มีลักษณะเป็นบุคลาธิษฐาน คือ เป็นสำนวนที่นำคำกริยาที่ใช้สำหรับมนุษย์ไปใช้กับสัตว์หรือสิ่งไม่มีชีวิตต่างๆ ให้มีลักษณะการกระทำและความรู้สึกนึกคิดเหมือนมนุษย์ เช่น ฝนสั่งฟ้า ปลาสั่งน้ำ น้ำน้อยย่อมแพ้ไฟ เป็นต้น
2. ที่มาของสำนวนภาษิต
แหล่งที่เกิดของสำนวนไทย มีดังนี้
2.1 สภาพแวดล้อมทางกายภาพและสภาพภูมิศาสตร์
- สภาพแวดล้อมทางธรรมชาติในท้องถิ่น เช่น ข้าวนอกนา น้ำสั่งฟ้า ปลาสั่งหนอง
- พฤติกรรมของสัตว์ต่างๆ เป็นการเปรียบเปรยพฤติกรรมของสัตว์กับการกระทำและความรู้สึกของมนุษย์ เช่น กระต่ายตื่นตูม ปลาหมอตายเพราะปาก
- ลักษณะทางกายภาพของมนุษย์ คือ อวัยวะต่างๆที่เป็นส่วนประกอบในร่างกายคน เช่น ปากว่าตาขยิบ เคียงบ่าเคียงไหล่
2.2 สภาพแวดล้อมทางสังคมและวัฒนธรรม
- สภาพชีวิตความเป็นอยู่ การกระทำ และความประพฤติของคน เช่น ทำนาบนหลังคน หาเช้ากินค่ำ
- ศาสนาหรือพิธีกรรมที่เกี่ยวข้องทางศาสนา เช่น ชีปล่อยปลาแห้ง ผ้าเหลืองร้อน
- เหตุการณ์ในนิทาน ตำนาน วรรณคดี หรือประวัติศาสตร์ เช่น กิ้งก่าได้ทอง
- ประเพณีต่างๆ ในสังคม เช่น กินขันหมาก
- วัตถุสิ่งของต่างๆ ที่ใช้ในชีวิตประจำวัน เช่น ดีดลูกคิดรางแก้ว ฆ้องปากแตก
- การละเล่นพื้นบ้านต่างๆ เช่น งูกินหาง รุกฆาต
3. ประเภทของสำนวนภาษิต
สำนวนภาษิต อาจแบ่งตามที่มาได้เป็น 2 ประเภท ได้แก่
- สำนวนภาษิตของนักปราชญ์ ได้แก่ สำนวนภาษิตที่ทราบที่มาหรือทราบว่าใครเป็นผู้กล่าว เช่น ทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว ตนเป็นที่พึ่งแห่งตน
- สำนวนภาษิตของชาวบ้าน ได้แก่ สำนวนภาษิตที่ไม่ทราบว่าใครเป็นผู้กล่าว
แต่จดจำสั่งสอนสืบต่อกันมาช้านาน เช่น นอนสูงให้นอนคว่ำ นอนต่ำให้นอนหงาย
4. คุณค่าของสำนวนภาษิต
- เป็นเครื่องอบรมสั่งสอนและชี้แนะให้เป็นคนดีในด้านต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นด้านความรัก การสมาคม การครองเรือน การศึกษา เช่น อย่าใฝ่สูงให้เกินศักดิ์ น้ำขุ่นไว้ใน น้ำใสไว้นอก
- เป็นเครื่องสะท้อนให้เห็นแนวคิด ความเชื่อของคนในสังคมไทยหลายประการ เช่น ความเชื่อในเรื่องกรรม ความเชื่อเกี่ยวกับความไม่ประมาท เช่น กงเกวียนกำเกวียน ช้างสาร งูเห่า
ข้าเก่า เมียรัก
- เป็นเครื่องชี้สะท้อนให้เห็นสภาพชีวิตความเป็นอยู่ของคนในสังคมด้านต่างๆ เช่น การทำมาหากิน การครองชีพ เศรษฐกิจ เช่น ซื้อควายหน้านา ซื้อผ้าหน้าหนาว
- เป็นเครื่องชี้ให้เห็นความสัมพันธ์ของคนไทยกับธรรมชาติ จึงได้นำเอาลักษณะ
ทางธรรมชาติมาตั้งเป็นสำนวน เช่น ฝนตกไม่ทั่วฟ้า น้ำซึมบ่อทราย
- การศึกษาสำนวนภาษิต เป็นการสืบต่อวัฒนธรรมของชาติเอาไว้ ไม่ให้สูญหายและเกิดความภาคภูมิใจที่บรรพชนได้สร้างสรรค์ถ้อยคำที่มีคุณค่าไว้ให้แก่เรา
ที่มา สมพร มันตะสูตร. การเขียนเพื่อการสื่อสาร. โอเดียนสโตร์ : กรุงเทพฯ, 2540.
ที่มา :https://www.sahavicha.com/?name=knowledge&file=readknowledge&id=745